Od początku pandemii do dnia 28.11.2021 r. w Polsce na COVID-19 zachorowało 3 507 828 osób. Na skutek zakażenia zmarło ogółem 83 037 osób, co stanowi 6% wszystkich zgonów z tej przyczyny w całej Europie.
W okresie od 27.09.2021 do 28.11.2021 z powodu COVID-19 w naszym kraju zmarło 9 403 osób (w analogicznym okresie w roku ubiegłym – w tzw. II fali – liczba ta wyniosła 16 349), przy obecnej wyszczepialności dwiema dawkami na poziomie 59,69% populacji. W skali całej Polski druga fala epidemii doszła maksymalnie do poziomu 25,6 tys. rejestrowanych dziennie zakażeń, który został osiągnięty 11 listopada 2020 r. Z kolei podczas trzeciej fali, która dla całej Polski była do tej pory najwyższa, średnia liczba zakażeń dochodziła do niemal 28,9 tys. Odnotowano ją 1 kwietnia 2021 roku. Obecna czwarta fala osiągnęła szczyt 24 listopada z liczbą 28 380 zakażeń.
Na wykresie 1 zestawiono liczbę zgonów w II i IV fali pandemii w Polsce. Umieralność z powodu COVID-19 wskazuje na subtelną poprawę sytuacji w tym zakresie na przestrzeni roku, choć wnioski należy formułować z dużym stopniem ostrożności. Mimo, iż na skutek zbyt niskiego wskaźnika wyszczepień nie udało się jak do tej pory w Polsce osiągnąć odporności zbiorowiskowej, to jednak w świetle badań naukowych szczepienia zmniejszają ryzyko ciężkiego przebiegu zakażenia, zapobiegają powikłaniom i ograniczają transmisję wirusa, co przekłada się na poziom umieralności. Wskaźniki w Polsce nadal pozostają jednak na niepokojąco wysokim poziomie. Dla porównania w Portugalii (kraju, w którym zaszczepiono 85% populacji), u szczytu czwartej fali – 25 listopada 2021 r., odnotowano 3150 nowych przypadków COVID-19 i 15 zgonów z tej przyczyny, co dowodzi lepszej sytuacji epidemiologicznej, nawet przy uwzględnieniu dysproporcji w liczbie ludności obu krajów.
Wykres 1. Liczba zgonów z powodu COVID-19 w Polsce (27.09.-28.11.2020 i 27.09.-28.11.2021, liczby bezwzględne) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa ZdrowiaNiemal od początku pandemii większość krajów europejskich zmaga się ze zjawiskiem nadmiarowych zgonów będących skutkiem pandemii. Należy podkreślić, że nie jest to nadmiar wynikający bezpośrednio z umieralności specyficznej powodowanej koronawirusem, a nadwyżka wszystkich zgonów w populacji w okresie pandemii w stosunku do ich natężenia w latach 2016-2019 (na podstawie metodologii Eurostat). W całym okresie pandemii – od marca 2020 do września 2021 roku – łączna liczba nadmiarowych zgonów w Polsce wyniosła 140 529, zaś ich średni miesięczny odsetek w tym czasie wyniósł 21,7%. Dane na wykresie 2 obrazują przebieg pandemii w Polsce wyrażony zjawiskiem zgonów nadmiarowych.
Wykres 2. Zgony nadmiarowe w Polsce (marzec 2020-październik 2021, liczby bezwzględne) Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS
Można zauważyć, że liczba nadmiarowych zgonów w poszczególnych miesiącach koresponduje z natężeniem zachorowań i zgonów w kolejnych „falach”, stanowiąc ich odzwierciedlenie. Ich szczyt przypadł na listopad 2020 roku, kiedy to również odnotowano najwyższe wskaźniki zachorowań i umieralności szczegółowej z powodu COVID-19. Od kwietnia do sierpnia 2021 roku odnotowano trend spadkowy w zakresie liczby zgonów nadmiarowych (pomiędzy III a IV falą), jednak od września obserwuje się ponowny ich wzrost.
Warto przyjrzeć się epidemiologii tego zjawiska w Polsce na tle pozostałych krajów Unii Europejskiej. W okresie od początku pandemii aż do sierpnia bieżącego roku Polska zajmowała 1. miejsce pod względem odsetka zgonów nadmiarowych (23,7% przy średniej wartości dla krajów UE na poziomie 12,9%) – wykres 3. Jedynym krajem niewykazującym nadwyżki zgonów w analizowanym okresie była Norwegia, zaś najniższy wskaźnik zgonów nadmiarowych odnotowano w Islandii (1%).
Wykres 3. Zgony nadmiarowe w krajach UE i EFTA (marzec 2020-sierpień 2021, %) Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostat
Pewne zmiany zauważono jednak w trzecim kwartale 2021 roku (lipiec-wrzesień), kiedy procentowa nadwyżka zgonów w Polsce wyniosła 7,7%, przy średniej w krajach UE 8,5%. Na niechlubne prowadzenie wysunął się zaś Cypr (43,6%) – wykres 4. Nadmiarowych zgonów nie odnotowano w Belgii, zaś najniższy ich wskaźnik zarejestrowano w Szwecji (0,3%).
Wykres 4. Zgony nadmiarowe w krajach UE i EFTA (III kwartał 2021, %). Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostat
Dane epidemiologiczne wskazują na wielowymiarowe konsekwencje pandemii COVID-19. Obok negatywnych skutków zdrowotnych, społecznych, demograficznych, gospodarczych, obrazują jednocześnie deficyty i luki w systemie zarządzania ochroną zdrowia. Mechanizmy, których nie udało się wypracować wcześniej, choćby w obszarze profilaktyki i walki z chorobami cywilizacyjnymi (choroby układu krążenia, choroby nowotworowe) obecnie z przyczyn oczywistych nie mogą zostać wypracowane ponieważ działania interwencyjne są i w najbliższym czasie będą zorientowane na walkę z pandemią. Przekłada się to na brak płynności procesów logistycznych w opiece nad pacjentami z chorobami przewlekłymi, „niecovidowymi”. Obciążenie systemu ochrony zdrowia dotyczy wszystkich jego ogniw i niewątpliwie będzie wymagało podjęcia popandemicznych działań naprawczych. Braki kadrowe (szczególnie lekarzy medycyny ratunkowej, lekarzy anestezjologów), trudne warunki pracy, niesatysfakcjonujące wynagrodzenia, brak optymalizacji w zakresie organizacji poszczególnych oddziałów szpitalnych, obciążenia SOR-ów pacjentami, długi czas oczekiwania na karetki, zjawisko „długu zdrowotnego”, to tylko niektóre z newralgicznych elementów systemu, wymagających interwencji i określenia nowych kierunków w sektorze ochrony zdrowia, akcentując w tym miejscu rolę partnerstwa publiczno-prywatnego w zapewnianiu bezpieczeństwa zdrowotnego. Jakość opieki medycznej, optymalizacja i racjonalizacja rozwiązań systemowych, inwestycja w zdrowie publiczne i w nowe technologie, skoordynowany system rozwiązywania problemów o podłożu psychicznym, to kluczowe elementy w walce o zdrowie Polaków po pandemii.
Monika Burzyńska
ekspertka BCC ds. polityki senioralnej i zdrowia publicznego
monika.burzynska@bcc.org.pl
tel. 605 220 578
Tomasz Kopiec
ekspert BCC ds. polityki senioralnej i zarządzania w ochronie zdrowia
tomasz.kopiec@bcc.org.pl
